Atatürk ve Ailesi
Mustafa Kemal Atatürk, 1881 (Rumî 1296) yılında Selanik’te Koca Kasım Paşa Mahallesi Islahhane Caddesi’nde bugün müze olan üç katlı bir evde dünyaya geldi. Babası o sırada kereste ticareti yapan Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım’dır. Baba tarafından dedesi, Kızıl Hafız Ahmet Efendi; anne tarafından dedesi ise, Sofuzâde (Sofizâde) Feyzullah Efendi’dir.
Mustafa Kemal’in hem baba hem de anne tarafından soyu Rumeli’nin fethinden sonra buraların Türkleştirilmesi için Anadolu’dan göç ettirilerek iskan edilen Yörük (Yürük) veya Türkmenlerden gelmektedir.
Mustafa Kemal Atatürk’ün baba tarafından ataları, Karaman’dan gelerek Manastır Vilayetinin Debre-i Balâ Sancağına bağlı Kocacık’a yerleşmişlerdir. Kocacık, bugünkü Makedonya Cumhuriyeti’nde Arnavutluk sınırına yakın olan Debre şehrine bağlı bir nahiyedir. Aile sonradan (muhtemelen 1830’larda) Selanik’e göç etmiş; Ali Rıza Efendi de muhtemelen 1839’da Selanik’te dünyaya gelmiştir. Dedesi Ahmet ve dedesinin kardeşi Hafız Mehmet Emin’in taşıdığı “Kızıl” lakabı ve yerleştikleri nahiyenin adı olan Kocacık’ın da gösterdiği üzere, Mustafa Kemal’in baba tarafından soyu, Anadolu’nun da Türkleşmesinde önemli roller oynayan Kızıl-Oğuz yahut Kocacık Yörüklerine/Türkmenlerine dayanmaktadır.
Mustafa Kemal Atatürk’ün anne tarafından ataları da Konya/Karaman’dan gelerek Selanik ile Manastır’ın arasında bulunan Vodina Sancağına bağlı Sarıgöl de denilen Kayalar Nahiyesine yerleştiler. Aile, sonradan, Selanik yakınlarında bugün de kaplıcaları ile meşhur olan Lankaza’ya yerleşmiştir. Dedesi Feyzullah Efendi’nin taşıdığı “Sofuzâde” lakabının, yerleştikleri Sarıgöl bölgesindeki yer adlarından ve ailenin hatıralarından yola çıkıldığında, Atatürk’ün anne soyu Konya/Karaman’dan Rumeli’ye gelen ve bundan dolayı da Konyarlar olarak Rumeli’de anılan Yörüklere dayandığı anlaşılmaktadır. Zübeyde Hanım, 1857’de Lankaza’da dünyaya gelmiştir.
1857 doğumlu Zübeyde Hanım ile 1839 doğumlu Ali Rıza Efendi 1870 veya 1871 yılında evlendiler. Bu evlilikten altı çocukları olmuştur: Fatma (1871/72-1875), Ahmet (1874-1883), Ömer (1875-1883), Mustafa (Kemal Atatürk) (1881-1938), Makbule (Boysan, Atadan) (1885-1956) ve Naciye (1889-1901). Bu çocuklardan Fatma dört, Ahmet dokuz, Ömer sekiz yaşlarında, o senelerde Rumeli’yi kasıp kavuran salgın kuşpalazı (difteri) hastalığından daha çocukken ölmüşlerdir. En küçükleri Naciye, Mustafa Kemal’in Harp Okulu’nu bitirdiği sene, on iki yaşında iken hayata gözlerini yummuştur. Ailede çocuklardan en uzun yaşayan Makbule Hanım olmuştur.
Babası Ali Rıza Efendi’nin hastalanarak 28 Kasım 1893 tarihinde vefat etmesi üzerine 12 yaşında yetim kalan Mustafa Kemal ve iki küçük kardeşinin (Makbule ve Naciye) büyütülmesi ve yetiştirilmesi görevi, büyük Türk kadını Zübeyde Hanım’a düşmüştür.